آماده سازی روانی شطرنج بازان
و معرفی چند تکنیک

  
استاد و مربی بین المللی سیدحامد موسویان

مقاله ای را که پیش رو دارید خلاصه ای از تحقیقات، مطالعات و تجربیان عملی و شخصی اینجانب است. جمله جمله این نوشته را از کتب و فرهنگ نامه های علمی گلچین کرده ام. البته حاصل کار چند برابر مقاله ای است که در حال حاضر پیش روی شماست اما پس از خلاصه سازی هر چه بیشتر مطالب در چند مرحله مطلبی قابل چاپ به دست آمد. امیدوارم این نوشته برای تمامی شطرنج بازان و مربیان مفید واقع شود و امید است که بنده را از بیان راهنمایی ها و تجربیات ارزشمند خود محروم نسازید. 

سیدحامد موسویان
Mousavian_hamed@yahoo.com

اغلب شطرنج بازان بعد از هر باخت نیازمند به یک هم صحبت مناسب برای تقویت روحیه از دست رفته خود هستند. بعد از هر ناکامی، نا امیدی و دلزدگی و بعد از هر موفقیت، غرور و تکبر گریبان گیر شطرنج بازان است. پس از ظهور امانوئل لاسکر (دومین قهرمانی شطرنج جهان) اهمیت آمادگی روانی قبل از مسابقه، بر هیچ شطرنج باز با تجربه ای پوشیده نیست. عده ای معتقدند که 30% شطرنج را مسائل روانی تشکیل می دهد. (در رده نونهالان و نوجوانان این مهم به 50 تا 80 درصد افزایش می یابد!!) این گفته نه تنها اغراق نیست، بلکه نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد آمادگی روانی است. سعی نگارنده در این مقاله معرفی و شناساندن چند تکنیک برجسته و مفید از میان انبوهی از روش هاست. 

استفاده از هیپنوتیزم (Hypnosis)
هیپنوتیزم روش و تکنیکی است که در گذشته ابهامات زیادی درباره آن وجود داشت، اما در دهه های اخیر با گسترش دانش و تحقیقات روان شناسی مکانیسم های علمی آن شناخته شده و به طریق صحیح تر به جامعه معرفی گشته است. به عبارت علمی تر "هپینوتیزم حالتی از خواب کوتاه است که به طور تصنعی ایجاد می شود و در جریان آن سوژه قادر است از بعضی تلقینات هیپنوتیزور اطاعت کند."  (فرهنگ روان شناسی، ترجمه و تدوین هوشیار رزم آزما، صفحه 175)

 

فرد هیپنوتیزم شده، خود آگاهی اش به نوعی کاهش می یابد و ناخودآگاهی اش نمایان تر می شود. در ناخود آگاهی، تلقین و پیام شفاهی بیشتر نفوذ می کند و پس از برخاستن از هیپنوتیزم به مدت طولانی تر در آن باقی می ماند و حتی عکس العمل و رفتار فرد را در وضعیت های عادی متأثر می سازد. از این رو ضمن اینکه حالت هیپنوتیزم به تنهایی آرام بخش و انرژی زا است، کارشناسان پیشنهاد می کنند که می توان با برنامه ریزی در ضمیر ناخودآگاه در حالت هیپنوتیزم، اهداف تعیین شده را هر چه بیشتر در شخص هدایت نمود. 

م
کاربردهای هیپنوتیزم در شطرنج

الف - آرامش پذیری در مقابل اضطرابات و هیجانات بازی

منظور از اضطراب و هیجانات (از قبیل ترس، ناراحتی، عصبانیت، خوشحالی، دلسردی و یأس) ناشی از تنگی زمان، شوکه شدن (بر اثر: 1. حرکت پیش بینی نشده حریف، قربانی دادن، حمله شدید، حرکت ظاهراً قوی و یا ضعیف حریف، کیش دادن و ... 2. رسیدن به وضعیت بسیار مناسب و غیر منتظره (در مقابل یک حریف قوی تر) 3. در موقعیت نامناسب قرار گرفتن (وضعیت دفاعی و غیر فعال مهره ها) و میل ناخودآگاه به گریز یا خلاصی از فشار و تنش درونی ناشی از این وضعیت که منجر به انجام حرکات شتابزده می شود. 4. ترس از قرار گرفتن در پوزیسیون های به ظاهر بازنده و عواقب ناشی از آن) و ... است.

ب - استفاده از تلقینات مثبت روحیه سازی در حالت هیپنوتیزم، بر اساس دستورالعمل هایی که مربی برای بازی ترسیم می کند. (در حالت هیپنوتیزم جذب و دریافت فرد ده ها برابر افزایش می یابد)

ج - ایجاد بی اعتنایی و بی تفاوتی به هنگام مواجه شدن با حریف و یا تماشاگر مخالف و یا جوّ روانی مزاحم.

د - آماده سازی بازیکنان به لحاظ ایفای نقش های خود به طور مطلوب به کمک تصویر سازی ذهنی در حالت هیپنوتیزم.

 

شخص در حالت هیپنوتیزم به کمک تصورات، بخشی از تعالیم مربی و تمرینات ورزشی را در عمق ذهن خود مرور می کند تا هر چه بیشتر آن نقش ها و تمرینات جذب شود.

" استاد کابوک" نظریه ارزشمندی در این زمینه دارد:
«می توان بسیاری از تمرینات را در حال خواب انجام داد. زیرا آنچه را که خود ورزشکار انجام می دهد، جسم او نیست که انجام می دهد، بلکه فکر اوست که انجام می دهد» (کتاب روان شناسی هیپنوتیزم، صفحه 236)

هـ - رشد اعتماد به نفس و خود باوری و از بین بردن ترس از شکست.

و - زیاد کردن علاقه شخص به ورزش و مقام قهرمانی.

ز - تقویت تمرکز و افزایش دقت.

ن
نمونه ای شطرنجی

بد نیست نظر شما را به نمونه ای شطرنجی (از صفحه 261 کتاب هیپنوتیزم و کشف جنایت نوشته دکتر اوژن بلاک، ترجمه افشین مؤیدی) جلب نمایم:

«دکتر ولادیمیر رایکوف (Dr.Vladimir Railkov) که با کلینیک روان شناسی و عصب شناسی مسکو مرتبط است، اصرار دارد که می تواند افراد مبتدی در شطرنج را هیپنوتیزم کند و از آن ها شطرنج بازان ورزیده ای بسازد. او یک بار این کار را با یک مبتدی در مقابل میخائیل تال (Michail Tall) قهرمان شطرنج انجام داد. تال در مورد این تجربه و همبازی آماتور خود چنین گفت:

این مبتدی پیش از هیپنوتیزم واقعاً نمی دانست چه کار کند اما پس از هیپنوتیزم شدن به طور کامل شخص دیگری شد که شجاعانه و عالی بازی می کرد. او حتی یک بار بازی را برد. دگرگونی بسیار بارز بود.

میخائیل تال هشتمین قهرمان تاریخ شطرنج جهان

دکتر رایکوف می گوید: « آنچه که هیپنوتیزم برای بازیکنان شطرنج انجام می دهد، می تواند در افزایش مهارت افراد در سایر زمینه های کاری هم انجام داد. او ادعا می کند از قدرت خود برای تبدیل افراد به نقاشان، موسیقیدانان و زباندانان ماهر استفاده کرده است: استعدادهایی که در اثر هیپنوتیزم بروز می کند، قادرند در زمان بیداری نیز پیشرفت واضحی در شخص ایجاد کنند. در قضیه مبتدی شطرنج، او پس از درمان، چهار برابر بهتر بازی می کرد! می دانم بهتر شده است زیرا خودم با او بازی کردم ...»

زیاد شدن قدرت این بازیکن آماتور به علت افزایش دقّت و تقویت تمرکز فکر و قطع ارتباط با عوامل خارجی محیط اطراف خویش در سراسر طول بازی بود. بد نیست به دو جمله معروف در این زمینه دقت کنید:

گری کاسپاروف نیرومندترین قهرمان تاریخ شطرنج جهان

کلید پیروزی های من در بازی شطرنج، تمرکز فکر است ...
باید گفت تمرکز فکر از مهمترین امتیازات یک شطرنج باز به حساب می آید.
«گری کاسپاروف»

استاد بزرگ و مربی بلند آوازه شطرنج الکسی سوئیتین نیز عقیده جالبی دارد:

از اولین حرکت تا آخرین حرکت، شطرنج نیاز به دقتی فوق العاده دارد. صحت این نکته بر همگان آشکار است که برای نیل به پیروزی در یک بازی به حرکات خوب بی شماری نیازمندیم، در حالی که کافیست فقط با یک حرکت اشتباه، نتیجه بازی را از دست بدهیم. دقت، مهم ترین صفت ممیزه یک شطرنج باز خوب است.

هیپنوتیزم روشی طبیعی برای عملکرد بهتر ورزشکار است. هر کس با آن آشنایی داشته باشد، پی می برد که آن نیرویی است در درون انسان که می تواند منجر به پیروزی شود.

   
              در مقاله بعدی می خوانید :
 استفاده تکنیک اتو هیپنوتیزم یا خود هیپنوتیزمی